23 lata temu w „Financial Times” ukazał się (22.06.1989) artykuł Edwarda Mortimera, Johna Lloyda, Petera Riddella i Lionera Barbera, przedrukowany niewiele później w polskim „Forum” pod datą 02.07.1989. Tekst informował o zaaprobowaniu przez ekspertów komunistycznego rządu Mieczysława Rakowskiego i ekspertów „Solidarności” planu opracowanego przez światowego finansistę nowojorskiego Georga Sorosa.
Plan ten, nazwany później “terapią szokową”, zakładał rozwiązanie „ekonomicznych i finansowych problemów Polski za pomocą drastycznych oszczędności połączonych z wprowadzeniem wymienialności pieniądza i szybką odbudową kapitalizmu.”
Plan zaprezentowany przez Sorosa zakładał, że rząd polski (…) przekazałby wszystkie przedsiębiorstwa państwowej agencji likwidacyjnej, która przeprowadziłaby ich reorganizację w spółki akcyjne (…).
Z docelowo 25-30 % kapitału stworzono by fundusze powiernicze zajmujące się obsługą zadłużenia kraju – ich szefów – mających prawo odsprzedaży tych akcji – mianowaliby wierzyciele.
Soros pisze w swojej, wydanej w 1991 roku książce* – (…) przygotowałem szeroki program ekonomiczny obejmujący trzy elementy: stabilizację monetarną, zmiany strukturalne oraz reorganizacje długu. Zaproponowałem swego rodzaju makroekonomiczną wymianę długu na akcje polskich przedsiębiorstw. (…) Połączyłem swoje wysiłki z prof. Sachsem z Uniwersytetu Harvarda, którego działalność sponsorowałem przez Fundację Stefana Batorego. Współpracowałem również blisko z prof. Stanisławem Gomułką, doradcą Leszka Balcerowicza (…).
Soros stworzył swoje propozycje dla Polski w warunkach, gdy nikt nie przypuszczał jeszcze, że w Polsce dojdzie do oddania władzy przez komunistów. Powszechnie zakładano, ze „Solidarność” , głównie za sprawą jej liberalno-lewicowych doradców, będzie legitymizowała poczynania komunistycznego rządu w zamian za ofertę współrządzenia krajem, bez możliwości decyzyjnych.
Na skutek zmian, które nastąpiły wkrótce, plan Sorosa musiał ulec jednak modyfikacji.
27 grudnia 1989 r. Sejm przyjął pakiet 11 ustaw, które stanowiły podstawę transformacji ustrojowej w gospodarce polskiej. Program uzyskał miano Planu Balcerowicza**, choć w istocie był planem Sorosa- Sachsa wzorowanym na ultra – liberalnych rozwiązaniach zastosowanych w niektórych gospodarkach południowo-amerykańskich. W przypadku Polski miano wprowadzić tzw. rozwiązanie „boliwijskie”.
W swojej książce „Koniec walki z nędzą. Zadania dla naszego pokolenia” wydanej w 2006 roku w Polsce Sachs pisze:
(…) Pracowaliśmy całą noc do świtu, a w końcu wydrukowaliśmy piętnastostronicowy tekst, w którym przedstawiliśmy zasadnicze koncepcje i planowany chronologiczny porządek reform. (…) Lipton i ja ponownie przyjechaliśmy do Polski na początku sierpnia i przedstawiliśmy plan reformy członkom polskiego parlamentu z ramienia „Solidarności”. Kilka artykułów opublikowała też „Gazeta Wyborcza”, popierając „plan Sachsa” jako sposób wyjścia z polskiego kryzysu zadłużeniowego (…).
Sachs pisze też , że uzyskał akceptacje triumwiratu Solidarności w osobach Adama Michnika, Jacka Kuronia i Bronisława Geremka, a następnie akceptację Lecha Wałęsy . Decydująca okazała się jednak rozmowa w sierpniu 1989 roku z desygnowanym do roli nowego premiera T. Mazowieckim, który (…) musiał znaleźć kogoś, kto naprawdę byłby w stanie podjąć się tak ogromnego wysiłku. Wspomniał o Leszku Balcerowiczu, którego nie znałem. W końcu to właśnie Balcerowicz pokierował wykonaniem trudnych zadań gospodarczych (…).
Efektem „szokowej terapii”, której zasadnicze założenia opracował G. Soros a rozwinął J. Sachs przy wsparciu D. Liptona, firmowanej nazwiskiem L. Balcerowicza, była skrajnie neoliberalna transformacja gospodarki i społeczeństwa lat 90. z wszystkimi tego katastrofalnymi skutkami.
O samej istocie transformacji napiszę w kolejnej notce.
* - Underwriting Democracy, The Free Press, New York 1991
** - J. Skodlarski, Zarys historii gospodarczej Polski, PWN, Warszawa – Łódź 2000)
