Kim więc był „Werter”. Czy był on człowiekiem „z krwi i kości”, czy też agentem o wielu pseudonimach, a może był kryptonimem jakiegoś generalskiego spisku w głównej kwaterze Hitlera ?
Wtedy jednak domniemana „Organizacja Werter” nie byłaby wcale żadnym agentem Sowietów, lecz źródłem informacji Szwajcarów, którzy może jeszcze nawet nie wiedzieli, że wiadomości szły do Stalina. Trudno znaleźć jednak dodatkowe dane, by taką wersję rozpatrywać na poważnie.
Gdyby informacje „Wertera”, , które „Lucy” przesyłał do „dyrektora”, były identyczne ze szwajcarskim materiałem informacyjnym, wtedy musiałby major Hausmann posiadać te same, daleko sięgające i prawdziwe informacje o bitwie kurskiej, jakie „Lucy” przekazał Kremlowi. Takie tożsame materiały nie są jednak znane.
Czy można więc wnioskować, że „Werter” był informatorem Sowietów i tylko Sowietów, gdyż Rössler nie ryzykował, by podsunąć tożsamy meldunek Wertera Szwajcarom. Sowieckie służby wywiadowcze pilnowały surowo tego, by meldunki ich agentów nie były przekazywane sprzymierzeńcom w formie mogącej ich zdemaskować. Rosjanie w zasadzie nie dzielili się z nikim informacjami wywiadowczymi nie mając ku temu istotnego powodu.
Obojętnie co kryje się pod pseudonimem „Werter”, to Rosjanie musieli znać swojego szpiega bardzo dobrze, ponieważ Stalin mu ufał, co u niego nie było takie powszechne. Musiał to być człowiek, który cieszył się w Moskwie zaufaniem. Do porównania jest sytuacja ze Szwedem Wennerströmem, który jako major został pozyskany dla sowieckiej tajnej służby, pracował piętnaście lat dla Sowietów i potajemnie otrzymał rangę rosyjskiego generała. Został zdemaskowany tylko przez przypadek 20 czerwca 1963, krótko przed wybraniem się za granicę. Tożsamości „Wertera” nie znamy zaś do dnia dzisiejszego.
Pseudonimy agentów nie były w sowieckiej służbie wywiadowczej nigdy bezmyślnym przypadkiem. Odnoszą się prawie zawsze w jakimś sensie do jego tożsamości. „Dora” była odwróceniem Rado. „Pakbo” - pseudonim dla informatora Rado, który informował o politycznym oporze przeciw Hitlerowi i Mussoliniemu - był zestawieniem z nazwiska szwajcarskiego dziennikarz Otto Pündera i jego włoskich osób zaufania. „Taylor”, który w meldunkach Rado był wymieniany jako źródło informacji gospodarczych, był przetłumaczonym na język angielski nazwiskiem niemieckiego agenta Schneidera. „Lucy”, pseudonim Rösslera był wywiedziony z jego miejsca zamieszkania - Lucerny. „Sissie” było młodzieńczym pieszczotliwym imieniem radiotelegrafistki Rachele Dübendorfer.
A „Werter” ?
Niektórzy sugerują, że ten kryptonim to aluzja do literackich zainteresowań lub dokonań naukowych w badaniu Goethego. Inni zaś mówią, że miałoby to być fonetyczne oddanie rosyjskiego wyrazu „wertep”, co znaczy tyle co „jaskinia przestępcy”, którą miała być główna kwatera führera.
Jest też teoria, która opiera się na bardziej racjonalnych przesłankach. Teoria, wg której „Werter” miałby być nazwą zbiorową wielu informatorów, z których pojedynczych meldunków Rössler tworzył krótkie meldunki i firmował je kryptonimem „Werter”.
Forma i treść niektórych meldunków „Wertera” niejako podpiera tę tezę. Bardzo obszerny rodzaj meldunków z wielu różnych obszarów, z których pochodziły tajemnice oraz szybkie dostarczenie szczegółowego materiału, podważają tezę, że mógł tego dokonać jeden człowiek. Człowiek, który miał określone stanowisko i obowiązki, które musiał wypełniać, a na dodatek musiał przestrzegać zasad konspiracji.
Z drugiej jednak strony ta teoria przeczy wszystkim zwyczajom sowieckiej służby informacyjnej, która nie przekazywała zleceń bliżej nie określonemu fantomowi, którego wszakże chwalono i przyznawano premie. Gdy Rosjanie ufali meldunkom agenta, wtedy znali go do szpiku. Ostatecznie dokładna znajomość źródła informacji jest decydującym warunkiem jego oceny. Ostatecznie wiec poszlaki są zbyt duże, by nie wskazać człowieka, który jako generał lub pułkownik, albo ktoś jeszcze inny nie był niepodejrzany i który mimo to przez swoje stanowisko służbowe miał tak nadzwyczajne pełnomocnictwa i możliwości dochodzenia do wszystkich tajemnic w głównej kwaterze führera.
Paul Carell* w swojej książce „Spalona Ziemia” domyśla się kim był „Werter” pisząc:
„Jest nęcące, wymienić nazwisko szczególnie podejrzanego rotmistrza, człowieka, na którego wskazuje wiele dokumentów i poszlak. Jeśli nie był sam „Werterem”, to był przecież jego najważniejszym pomocnikiem w naczelnym dowództwie wermachtu. Jednak surowe ustawy w Republice Federalnej o ochronie honoru i fakt, że brakuje jeszcze ostatniego przekonującego dokumentu dowodowego, powstrzymują mnie od tego”.
Wszyscy aktorzy tamtych wydarzeń już nie żyją. Pozostają utajnione dokumenty w archiwach. Przede wszystkim w Rosji. Czy kiedykolwiek dowiemy się kim był „Wereter” – trudno spekulować.
*Paul Carell (właściwie Paul (Karl) Schmidt. Od 14 stycznia 1984 jako Paul Schmidt-Carell. Urodzony 2 listopada 1911r. w Kelbra. Zmarł 20 czerwca 1997r. w Rottach-Egern. Był niemieckim dyplomatą, dziennikarzem i autorem książek opisujących wydarzenia II wojny światowej. Był rzecznikiem prasowym ministra spraw zagranicznych Joachima von Ribbentroppa i Obersturmbannführerem SS. W 1950r. pracował dla Die Zeit i dla magazynu Der Spiegel, a od lat 1960-tych publikował artykuły dla wydawnictwa Axel Springer. Do śmierci Springera w 1985r. funkcjonował jako jego osobisty doradca i szef bezpieczeństwa. W latach 1960-tych, dzięki książkom o drugiej wojnie światowej, w szczególności o operacji Barbarossa został autorem bestsellerów wydawanych w Niemczech.
Poprzednie części:
http://andromeda.salon24.pl/660761,najwiekszy-szpieg-stalina
http://andromeda.salon24.pl/660928,najwiekszy-szpieg-stalina-2
http://andromeda.salon24.pl/661087,najwiekszy-szpieg-stalina-3
http://andromeda.salon24.pl/663590,najwiekszy-szpieg-stalina-4
http://andromeda.salon24.pl/663655,najwiekszy-szpieg-stalina-5
